Anglia
 Początki panowania normańskiego.
Wilhelm Zdobywca (1066-87) po bitwie pod Hastings został koronowany na króla w
Westminsterze (1066) i do 1071 r. podbił całą Anglię. Stłumił powstania możnych
anglosaskich i odebrał im dobra. Następnie rozdysponował je pomiędzy Normanów,
którzy przybyli z nim do Anglii.
W 1086 r. na polecenie Wilhelma dla potrzeb podatkowych sporządzono
"Księgę Sądu Ostatecznego" (Domesday Book) - urzędowy spis gruntów,
w którym zestawiono wszystkie majątki wraz z wysokością uzyskiwanego z nich
rocznego dochodu. W tym samym roku przeprowadzono zaprzysiężenie poddanych w
Salisbury. Wszyscy poddani Wilhelma przysięgli, że przysięgi wierności ze strony
wasali dalszych szczebli mają moc o tyle, o ile nie naruszają obowiązku wierności
wobec króla. Na szczycie piramidy feudalnej w ówczesnej Anglii stał król,
któremu doradza rada możnych (Curia regis).
Po śmierci Wilhelma Zdobywcy władcą Anglii został Wilhelm II Rudy (1087-1100).
Jego starszy brat Robert Krótkoudy otrzymał natomiast księstwo Normandii.
Wilhelm zginął w wypadku na polowaniu (trafiła go zabłąkana strzała).
Po śmierci Wilhelma, na króla kazał koronować się jego młodszy brat Henryk I (1100-35).
Pokonał on Roberta Krótkoudego w bitwie pod Tinchebrai (1106) i ponownie przyłączył
Normandię do Anglii. Zawarty w 1107 r. konkordat westminsterski zakończył angielski
spór o inwestyturę. Król, po śmierci swego jedynego syna Ryszarda, zmusił w 1127 r.
szlachtę do uznania swej córki Matyldy (wdowy po cesarzu Henryku V) następczynią
tronu. Poślubia ona hrabiego Gotfryda Andegaweńskiego (1128),
zwanego - od klejnotu na hełmie w postaci gałązki janowca - Plantagenetem.
Za panowania Henryka I powstał trybunał skarbowy (saccarium, exchequer),
przed którym szeryfowie poszczególnych hrabstw (shire) na Wielkanoc i na dzień
św. Michała (29 września) rozliczali swoje dochody (sumy dzierżawne i wpływy feudalne).
Zestawiano je od 1130 r. W specjalnych spisach zwanych pipe rolls
(pipe - rolka, roll - lista). Trybut płacony niegdyś Wikingom (danegeld)
przekształcił się w powszechny podatek państwowy.
Po śmierci Henryka, po tron sięgnął Stefan z Blois (1135-54).
Był on spokrewniony z dynastią normandzką przez matkę, córkę Wilhelma Zdobywcy.
Wybuchła wyniszczająca wojna domowa między stronnictwami popierającymi Stefana i Matyldę
(1135-53). Z zamieszania skwapliwie skorzystała szlachta i Kościół,
by umocnić swą pozycję w państwie kosztem władzy królewskiej.
Wojnę zakończyło dopiero uznanie przez Stefana za następcę tronu syna Matyldy,
Henryka II.
Po śmierci Stefana królem, zgodnie ze wcześniejszymi ustaleniami,
został Henryk II (1154-89) Plantagenet (zwany też z racji odziedziczenia hr.
Anjou - Akwitańskim). Francuskie lenna Korony (Normandia i Bretania po matce;
Andegawenia, Maine i Touraine po ojcu, Akwitania po Eleonorze) oraz Anglia
tworzyły państwo Plantagenetów. W Europie, z racji ogromnego królestwa oraz ambicji
politycznych wykraczających poza Anglię i Francję, nazywano Henryka
"Cesarzem Andegaweńskim".
W 1164 r. odnowił on dawne prawa (konstytucje z Clarendon).
Przestępstwa duchownych sądzić miał sąd kościelny, lecz karę wymierzał sąd świecki.
Ograniczono apelacje duchownych do Rzymu. Duchowieństwo ponownie musiało zacząć
płacić podatki. Działaniom króla stawił opór Tomasz Becket, kanclerz Henryka II
(od 1155 r.), arcybiskup Canterbury i prymas Anglii. Został on jednak w 1170 r.
Z podpuszczenia króla zamordowany. Po kanonizacji Tomasza, obawiający się buntu
poddanych, Henryk odbył publiczną pokutę przy jego grobie (1174).
Swą wyprawą w 1171 r. Henryk II dał początek angielskiemu podbojowi Irlandii.
Za Henryka II nastąpiła rozbudowa sądu królewskiego, utworzono izbę obrachunkową
(curia regis, od czasów Henryka III zwana bancum regis, King's bench)
oraz powołano stały pięcioosobowy trybunał w Westminsterze (1178) z ustaloną
procedurą postępowania śledczego i dowodowego. Przysięgli byli wybierani przez lud.
Równolegle postępował proces tworzenia jednolitego prawa zwyczajowego (common law).
Izba obrachunkowa przekształciła się w końcu w sąd do spraw skarbowych.
Szeryf pozostał nadal urzędnikiem królewskim.
Król Ryszard I Lwie Serce (1189-99), większą część swego panowania spędził na
kosztownych wyprawach wojennych. Współdowodził trzecią krucjatą.
Po powrocie z niej, uśmierzył bunt swego brata, Jana I bez Ziemi (tym okresie
umiejscowione są opowieści o Robin Hoodzie).
Jan bez Ziemi (1199-1216) sięgnął, tym razem legalnie, po tron angielski po
śmierci Ryszarda, śmiertelnie zranionego strzałą podczas oblężenia zamku Chalus we
Francji. Jan okazał się władcą wyjątkowo nieudolnym. Na kontynencie stracił
wszystkie posiadłości angielskie (oprócz hr. Gujenny). W związku z konfliktem z
papieżem Innocentym III o obsadę arcybiskupstwa w Canterbury został w 1209 r.
ekskomunikowany. Pod groźbą inwazji francuskiego króla Filipa II Augusta na Anglię,
Jan ugiął się jednak i uznał Stefana Langstonsa arcybiskupem Canterbury, przyjmując
od papieża Anglię w lenno (1213). W trakcie wojny o odzyskanie utraconych lenn
francuskich w 1214 r. W bitwie pod Bouvines klęskę ponieśli jego sprzymierzeńcy (m.in. cesarz).
|
